Een stuk koude pizza in de brooddoos

Er worden koude hamburgers, pizzapunten, hotdogs, een restje nasi goreng, kebab en suiker­wafels gegeten in de refter van ­basisschool Drie Hofsteden (GO!) in Kortrijk. En toch. Wie leerkrachten vraagt naar de brood­dozenproblematiek op school, krijgt steevast hetzelfde antwoord: ‘Ah, de koude frieten.’ Die frieten zijn, samen met de lege brooddozen, het symbool ­geworden van een fenomeen dat al jaren in het onderwijs sluimert. ‘Dit is in de eerste plaats een ­verhaal van ongelijke onderwijskansen en kinderarmoede’, zegt Barbara Tesch (44), directeur van de basisschool. ‘We zien hier ­zelden lege brooddozen, maar we kunnen er niet omheen dat er een probleem is.’ Veel brooddozen in de ­refter ogen monotoon. Een jongen uit het tweede leerjaar komt spontaan zijn lunch tonen. Eén bruin boterhammetje met choco. Een andere jongen kreeg drie koude hamburgers mee. Het zijn enkelingen die fijngesneden groentjes of fruit naast hun boterhammen hebben liggen. ‘Sommige leerlingen hebben alleen een mandarijn of een appel mee in hun brooddoos’, zegt Nassima Abied (27), een van de leerkrachten die ­toezicht houden in de refter.

Energiedrank en cornflakes

Een snelle blik bij de leerlingen in het secundair, die dezelfde refter gebruiken, leert dat de situatie daar gelijkaardig is. Twee 17-jarige meisjes eten elke middag enkele stukken pizza, zeggen ze. Een jongen luncht met een suiker­wafel en een flesje water. Aan de schoolpoort wordt energiedrank gecombineerd met wat cornflakes. ‘We gaan elke middag buiten school eten kopen’, zegt de 17-jarige Rinna Vynck. Ze zit samen met haar vriendinnen uit het vijfde haarzorg te lunchen. Ze hebben keuze zat: frietjes, pita, chinees, broodjes, pasta en af en toe ook boterhammen. ‘Soms eten we twee keer frietjes per week, soms gaan we vijf keer naar de pastabar’, zegt Kitana Mervillie (16).De brooddozenproblematiek beperkt zich ook niet tot de lunch, zegt Shari Monserez (27), terwijl ze soep uitschept voor de leerlingen van de tweede graad. ‘Vaak hebben kinderen niet ­ontbeten. Je ziet dat sommigen de eerste uren moeilijk kunnen ­opletten en pas opleven na een koek.’ Ook die koek is geen ­evidentie, benadrukt de juf in het derde leerjaar. ‘Eén keer per week krijgt iedereen een stuk fruit. Als er een stuk over is, wordt er vaak ruzie gemaakt om dat stukje ­extra.’

Brood in de diepvries

Wat in de refter onzichtbaar blijft, zijn de vele – vaak subtiele en ­discrete – oplossingen die de school zoekt om de problematiek aan te ­pakken. ‘Het is roeien met de ­riemen die we hebben’, zegt Tesch. In de diepvries zit een brood. Er staan een pot choco en een pot confituur aan de receptie. Verschillende juffen kopen zelf koeken als tussendoortje voor kinderen die niets mee bij hebben. Leerkrachten delen hun eigen ­boterhammen en Cracotten uit. ‘Verschillende jongeren steunen op eten dat verdeeld wordt bij de voedselbank’, zegt Sofie Moerkerke, de brugfiguur van de stad Kortrijk die in de basisschool de schakel vormt tussen ouders en de school. ‘Als ik door de refter wandel, herken ik bijvoorbeeld de Babybelletjes die we de dag ­voordien hebben uit­gedeeld.’ De directeur springt al jaren op elk voorstel dat gelanceerd wordt. ‘Alle beetjes helpen.’ De lokale ­Lions Club voorziet een vijftal jongeren van warme maaltijden. De stichting Pelicano betaalt de schoolfacturen – inclusief eten – van twee grote gezinnen. Food Act 13, een initiatief in Zuid-West-Vlaanderen, levert voedseloverschotten – voornamelijk fruit en yoghurtjes – voor de opvang. Via Oog voor lekkers krijgen de leerlingen voor 5 euro een jaar lang wekelijks een stuk fruit. Dat stuk wordt vaak in twee gesneden, ­zodat er twee dagen van gegeten kan worden. En er is soep voor iedereen – die kost 90 cent per dag.

‘Vreemde pannenkoeken’

De school, gelegen tussen sociale woontorens en een nieuw politiegebouw, besliste om dit schooljaar ook in de klas de ongezonde brooddozen aan te pakken. De school startte met ‘Donderdag ­gezonderdag’, een campagne om de brooddoos al minstens één dag per week wat gezonder te ­maken. Het jaarthema ‘Fit en wel in je vel’ focust behalve op psychische gezondheid ook op het thema voeding. De brooddozen zijn ‘een moeilijke problematiek, zeker in een school met meer dan dertig nationaliteiten’, zegt Tesch. Ze bieden een venster op de wereld. Behalve de sandwiches en boterhammen duiken in Kortrijk ’s middags ­samosa’s, naanbrood, koude rijst­gerechten, ‘vreemde pannen­koeken’ of zelfgebakken koekjes op.

‘We hebben ondertussen al ­geleerd om niet te snel te oordelen’, zegt brugfiguur Moerkerke. In ­gesprek gaan met de ouders helpt vaak al heel wat. ‘Sommigen ­hebben niet de gewoonte om ’s middags veel te eten, of eten zelfs niet. Als één maaltijd voor ouders oké is, wie zijn wij dan om dat te betwisten?’

‘We mogen niet alleen door onze bril kijken’, vult Tesch aan. ‘Een pistolet met choco of een ­belegd broodje is niet beter, hé.’ De flyer die de school maakte om de gezonde brooddoos te promoten, paste de directeur aan na feedback van de ouders. ‘We zochten foto’s van gezonde voeding, maar hielden er geen rekening mee dat aardbeien of blauwe ­bessen voor sommigen eerder het synoniem zijn van duur, dan dat ze voorbeelden zijn van fruit.’

Refterrevolutie

Niet alleen in Kortrijk staat het thema op de kaart. Ook in andere steden wordt volop naar oplossingen gezocht. In Antwerpen maakte schepen van Onderwijs Jinnih Beels (Vooruit) 40 miljoen euro vrij voor een ‘refterrevolutie’. In Gent startte dit schooljaar het ­initiatief Brooddoosnodig. In ­negen – binnenkort tien – Gentse scholen worden zo via giften ­warme maaltijden, soep of ontbijt aangeboden. Ondertussen staat de teller op 70.000 euro. Volgend schooljaar ‘ De problematiek speelt van Oostende tot Sint-Truiden’, zegt initiatiefneemster Katrien Ver­beke. ‘Solidariteit mag volgens mij een deel van de oplossing zijn, maar wij zijn niet het enige en ­ultieme antwoord. We slagen erin scholen iets veerkrachtiger te ­maken, maar dit is geen structurele hulp.’ Hoe groot het probleem is, kan niemand precies zeggen. Uit cijfers van de EU blijkt dat 3 procent van de min 15-jarigen in Vlaanderen thuis niet elke dag een voedzame maaltijd krijgt. De cijfers waar het meest naar verwezen wordt in Vlaanderen, zijn dat van de inkomensarmoede (waaruit blijkt dat 10 procent van de min 18-jarigen in armoede opgroeit) en de armoede-barometer van Kind & Gezin (daaruit blijkt dat 15 procent van de kinderen in armoede geboren wordt). De UGent zoekt momenteel middelen om studies op te zetten.

1 euro-maaltijden

Wat wel zeker is: er is geen structurele aanpak voor de brood­dozenproblematiek in Vlaanderen. De 1 euro-maaltijden van Liesbeth Homans (N-VA) – die als te rigide en stigmatiserend ervaren werden – zijn al lang verdwenen en een nieuw initiatief kwam er niet. Zonde, vindt directeur Tesch. ‘Eten is, samen met slapen, de ­belangrijkste randvoorwaarde om tot leren te komen. Een gratis warme maaltijd voor iedere leerling is onze droom.’ De school van Tesch botst tot die tijd onvermijdelijk op limieten. ‘We vinden dat het onze taak is om voor de kinderen te zorgen en hen tot leren te laten komen. Maar onze kerntaak is nog altijd lesgeven. En daar moeten onze werkingsmiddelen naartoe gaan. Omdat die randvoorwaarde niet oké is, balanceren we op het slappe koord.’

‘We bellen altijd eerst de ­ouders op als leerlingen komen zeggen dat ze hun brooddoos vergeten zijn. We vragen of ze nog iets kunnen brengen’, zegt secretariaatsmedewerker Sarah Bertin (36). ‘Vaak vragen ouders of wij niet in eten kunnen voorzien, maar zo’n oplossing mag geen evidentie ­worden. Het is een voortdurende evenwichtsoefening.’

REACTIE CONNER ROUSSEAU · VOORZITTER VOORUIT

‘We moeten het systeem in vraag durven stellen’
‘Vlaanderen geeft jaarlijks miljarden aan kindergeld. Toch blijft kinderarmoede een even groot probleem en zit één op de vier van onze kinderen met honger op school. 
‘We moeten de blanco cheque die het kindergeld is inruilen voor meer dienst­verlening, opdat elk kind gelijke kansen krijgt. Dan denk ik aan gratis kinderopvang en gezonde maaltijden op school. Dat gaat naar álle kinderen. Een ander deel van het kindergeld investeren we slimmer en gerichter. Wie meer noden heeft, krijgt meer. Canada kan daarin een voorbeeld zijn. Met zo’n hervorming versterk je de welvaartsstaat. Iedereen draagt bij, iedereen krijgt iets terug. Maar kinderen die met minder kansen geboren worden, gaan we extra steunen.’ (km)

Krant: De Standaard
Credits: Klaas Maenhout
Foto's: Fred Debrock